Artificial Intelligence (AI) is inmiddels alomtegenwoordig geworden in ons dagelijks leven. In het onderwijs, de zorg en vele andere sectoren zien we een toenemende afhankelijkheid van AI-tools. Maar deze technologie komt niet zonder uitdagingen. Om AI effectief te gebruiken, is een diepgaand begrip van de manieren waarop AI invloed heeft op leren en werken essentieel. De 8 dimensies van AI-geletterdheid zoals geformuleerd door Angela Gunder e.a. bieden een raamwerk om deze uitdaging aan te gaan. In deze blog verken ik deze dimensies en deel ik mijn visie op hoe we ze kunnen benutten om zowel individuen als organisaties te versterken.
1. Culturele AI-geletterdheid
AI kan een krachtig middel zijn om socioculturele normen te versterken, mits het bewust wordt ingezet. Als docenten en begeleiders bijvoorbeeld expliciet vragen over sociale en culturele waarden integreren in opdrachten waarin AI wordt gebruikt, kunnen we de rol van AI hierin verduidelijken. Bewustwording staat centraal: gebruikers moeten begrijpen wat AI kan, hoe het leren beïnvloedt, en welke risico’s er zijn. Alleen dan kunnen we AI inzetten op een manier die zowel leerresultaten verbetert als sociaal-culturele context respecteert.
2. Cognitieve AI-geletterdheid
Om AI effectief te gebruiken, is praktische ervaring onmisbaar. Een workshopreeks van minimaal 10 ‘actieve vlieguren’, waarin deelnemers concrete doe-opdrachten uitvoeren zoals het schrijven van essays, ontwerpen van taken, of AI-proof toetsing, helpt om AI volledig te begrijpen. Tegelijkertijd is balans cruciaal: AI mag alleen worden ingezet wanneer gebruikers zowel het onderwerp als de technologie zelf beheersen. Zonder deze kennis leidt AI-gebruik tot negatieve leereffecten.
3. Constructieve AI-geletterdheid
AI-gegenereerde content kan een waardevolle toevoeging zijn, zolang het een ‘mens-machine-mens’ proces blijft. Mensen moeten input leveren, AI gebruiken als hulpmiddel, en uiteindelijk zelf de output beoordelen. Dit proces kan de kwaliteit van educatieve content aanzienlijk verhogen, mits het gebruik maakt van wetenschappelijk onderbouwde leertheorieën. Gebrek aan deze context kan echter resulteren in nog meer slechte educatieve producten.
4. Communicatieve AI-geletterdheid
AI heeft het potentieel om een verlengstuk te worden van docenten en trainers. Door educatieve agents in te zetten, kunnen vaardigheden zoals communicatie of socratische interactie worden geoefend. Dit verhoogt het leerrendement en geeft docenten meer tijd voor persoonlijke aandacht. Tegelijkertijd is het essentieel om communicatiestijl en tone of voice te blijven controleren, omdat deze de kern vormen van kwalitatief goede leeractiviteiten.
5. Zelfverzekerde AI-geletterdheid
Zelfvertrouwen in AI-gebruik ontstaat door leren door doen. Mijn eigen ervaring als a-technisch persoon toont aan dat iedereen AI kan leren gebruiken, zolang ze bereid zijn om te oefenen en te reflecteren. Intervisies en het delen van leerervaringen zijn effectieve manieren om dit zelfvertrouwen te versterken. Fouten zijn hierbij geen mislukking, maar waardevolle kansen om te groeien.
6. Creatieve AI-geletterdheid
AI is een hulpmiddel dat niet alleen traditionele processen efficiënter maakt, maar ook volledig nieuwe mogelijkheden creëert. Interactieve agents waarmee vaardigheden geoefend kunnen worden of diagnostische kennis getest kan worden, zijn slechts enkele voorbeelden van hoe AI kansenongelijkheid kan verkleinen en het werk van docenten en trainers verrijkt.
7. Kritische AI-geletterdheid
Net als bij andere technologieën, zoals kernenergie of de luchtvaart, moeten we regels hanteren voor het gebruik van AI. Het belang van bewustzijn rondom biases, tunnelvisies en fact-checking wordt nog groter door AI, die feitelijke een spiegel van de mensheid is: we hebben het geleerd wat we onszelf geleerd hebben, inclusief onze menselijke gebreken. Door vragen over ethiek en veiligheid expliciet te integreren in onze AI-gebruik, zorgen we voor een verantwoordelijke toepassing.
8. Maatschappelijke AI-geletterdheid
AI heeft de potentie om een universele leraar te zijn die kennis en vaardigheden wereldwijd toegankelijk maakt, zelfs op plaatsen waar traditionele vormen van onderwijs ontbreken. Tegelijkertijd is AI-geletterdheid essentieel om risico’s te vermijden. Zonder begrip van AI kunnen gebruikers gemakkelijk slachtoffer worden van ongewenste praktijken. Het verminderen van de digitale kloof is daarom niet alleen een kwestie van toegang, maar ook van bewustwording en educatie.
Aan de slag
De 8 dimensies van AI-geletterdheid bieden een handig uitgangspunt voor het verantwoord en effectief inzetten van AI. Door bewust te werken aan culturele sensitiviteit, praktische vaardigheden, en kritische reflectie, kunnen we AI niet alleen gebruiken als een technologisch hulpmiddel, maar ook als een middel om leerprocessen, inclusiviteit, en kansengelijkheid te bevorderen. De toekomst van AI ligt niet in de technologie zelf, maar in de manier waarop wij deze begrijpen en gebruiken.
