De toekomst voor onderwijs in het AI-Tijdperk gaat nog steeds over leren, verbinden en groeien.
De afgelopen tijd zijn er vele toekomst scenario’s geschetst en opgeschreven over de vraag hoe onderwijs zal veranderen onder invloed van kunstmatige intelligentie. Daarbij worden ook scenario’s geschetst waarbij AI als een soort universele docent ons alles kan leren, en dat we docenten en opleiders niet meer nodig zouden hebben. Immers: AI kan elk onderwerp op elke gewenst moment, in elke taal, op elk gewenst niveau en in elke multimediale vorm uitleggen. Daarbij wordt te gemakkelijk voorbij gegaan aan het gegeven dat leren niet zozeer een proces van kennisoverdracht is, maar primair een emotioneel proces is waarbij we elkaar keihard nodig hebben. De toekomst van onderwijs in het AI tijdperk is niet dus technologisch maar menselijk. Iedereen beseft dat we het onderwijs anders zullen moeten inrichten, maar het valt niet mee om een institutioneel bolwerk dat diep verankerd is in onze maatschappij, en vastgelegd is in wetten en financiële constructies, zomaar even te veranderen en te komen tot een eenduidige visie die breed gedragen wordt. We zijn echter terechtgekomen in een nieuw tijdperk. En dat vraagt écht om een andere manier van kijken naar hoe we onderwijs vormgeven en vooral, hoe we daar als onderwijs (en L&D) professionals zélf mee omgaan.
In dit blog schets ik een aantal elementen voor een toekomstvisie waarin AI niet alleen maar zeer bruikbare slimme technologie is, maar vooral een bondgenoot die studenten en docenten helpt om samen te groeien in een dynamische, inclusieve en duurzame leeromgeving. Ik heb geprobeerd om de belangrijkste elementen voor toekomst scenario’s samen te vatten. En die begint wat mij betreft bij een actuelere visie op leren.
Een nieuw leerparadigma
In het industriële tijdperk hebben we leren vaak beschouwd als een vorm van kennisoverdracht. Uiteenlopende (neuro-)wetenschappelijke onderzoeken hebben echter aangetoond dat leren primair een emotioneel proces is, waarbij onze emotionele reacties op ervaringen worden gecodeerd in ons brein. Die opgeslagen coderingen zijn de manier waarop we iets (blijvend) onthouden en kunnen toepassen. Dit is hoe we leren. Voorwaarde voor leren is dat we er persoonlijk belang aan hechten. Waar we om geven, is waar we voor willen leren. Is dat niet het geval, dan leren we het misschien braaf tijdelijk van buiten voor het studiepunt, maar vergeten we het daarna weer. Het overdragen van kennis in de vorm van lessen in een leslokaal is dus niet heel effectief, en kost bovendien erg veel tijd van docenten die veel beter ingezet kan worden voor menselijke aandacht in andere vormen. En dat is hard nodig als we alleen al kijken naar uitvalcijfers in ons huidige onderwijssysteem. Ondertussen verandert de technologie wat en hoe we leren. Door de komst van internet zijn we bijvoorbeeld al anders met kennis omgegaan. Als we iets willen weten of nodig hebben, zoeken we het dankzij A.I. gewoon op. Hebben we het vaker nodig, dan onthouden we door herhaling. Google en YouTube zijn daarbij gigantisch succesvolle A.I. leersystemen gebleken. Maar wat als studenten niet beseffen dat iets belangrijk is om te leren? Wil je mensen bewegen om iets te leren waarvan ze het belang misschien nog niet inzien, dan is het zaak om uitdagingen te creëren die het leren initiëren. Dat vraagt om andere leeromgevingen dan gebouwen met alleen maar leslokalen, om meer persoonlijke aandacht van leerproces begeleiders, en leerwerkvormen waarbij A.I. niet wordt gebruikt om een oud onderwijsmodel te optimaliseren, maar om nieuwe leerwerkvormen te faciliteren. Waaronder simulaties, levensechte scenario’s, samenwerken aan oplossingen, ondersteund door A.I. etc.
De veranderde rol van docenten
We roepen het al jaren, maar A.I. gaat het meer dan ooit mogelijk maken: in de nabije toekomst verschuift de rol van de docent van kennisoverdrager naar begeleider en coach. Kennis is beschikbaar in de vorm van gevalideerde bronnen, A.I. assistenten etc. De docent daagt studenten uit om nieuwe leerervaringen op te doen, ondersteund door bronnen, simulaties, virtuele werelden, opdrachten op basis van levensechte scenario’s. Dat vraagt van docenten om net zoveel kennis en kunde te hebben op het gebied van A.I. als op hun inhoudelijke vakgebied.
Symbiose tussen fysieke locaties en digitale leeromgevingen
Hoewel AI krachtige digitale mogelijkheden biedt, blijft fysiek contact gebonden leren centraal staan. Leren is en blijft een sociaal proces, en mensen hebben elkaar nodig om te groeien. Fysieke ontmoetingen vinden plaats in gebouwen met minder leslokalen, maar met meer andere ruimtes, die vooral uitnodigen tot samenwerking en dialoog. Digitale tools zoals AI-studieassistenten en adaptieve leeromgevingen versterken dit proces door gepersonaliseerde ondersteuning te bieden. Een mooi voorbeeld is Mindlabs in Tilburg, waar de universiteit, het HBO en het MBO al prachtige stappen hebben gezet om zo’n nieuwe leeromgeving vorm te geven.
Vakoverschrijdend en levensecht leren
De scheiding tussen vakgebieden vervaagt. Net zoals in de echte wereld, leren studenten vaardigheden geïntegreerd en praktijkgericht. AI kan hierbij zorgen voor levensechte simulaties en ondersteuning in meerdere talen, zodat leren altijd relevant en toegankelijk is. Dat vraagt om minder “in de tijd gestolde curricula” en meer ruimte om de nieuwste ontwikkelingen uit de praktijk te kunnen opnemen in het leerproces.
Duurzaamheid als fundament
Door duurzaamheid centraal te stellen kunnen we studenten in alle denkbare vakgebieden voorbereiden op de grootste uitdaging van onze tijd. Van de fysieke schoolomgeving tot de inhoud van het curriculum, alles zou moeten kunnen bijdragen aan een toekomst waarin mens en planeet in balans zijn.
Meer gelijkheid door personalisatie van leerprocessen en meer persoonlijke aandacht
AI maakt het mogelijk om leertrajecten vergaand te personaliseren. Studenten leren in hun eigen tempo en op hun eigen manier, begeleid door leermeesters van de 21e eeuw die hun vak verstaan, weten hoe mensen leren, uitstekend kunnen samenwerken met A.I. toepassingen en hun meeste tijd kunnen besteden aan het geven van aandacht, individueel en in kleinere groepen. Dit helpt kansenongelijkheid tegen te gaan. Zo ontstaat een omgeving waarin niemand achter hoeft te blijven en iedereen tot z’n recht komt.
The A.I. future is human.
De toekomst van onderwijs in het AI-tijdperk draait nog steeds om menselijkheid, verbinding en groei. Het gaat echter niet om het integreren van AI in het onderwijs, maar over het integreren van onderwijs in het AI tijdperk. AI is een krachtig hulpmiddel, maar de sleutel ligt in de manier waarop het ons ondersteunt in het beter worden als mensheid. Door technologie en menselijke interactie te combineren, creëren we onderwijsomgevingen waarin iedereen het beste uit zichzelf kan halen. Dat vraagt om een visie gebaseerd op de laatste wetenschappelijke inzichten van hoe mensen leren, nieuwe onderwijslogistiek en andere leeromgevingen, andere invullingen van diverse rollen, maar vooral heel veel samenwerking met alle stakeholders
Technologische ontwikkelingen gaan echter altijd veel sneller dan wij als mensen het kunnen adopteren. In eerste instantie gebruiken we nieuwe technologie vaak om bestaande onderwijspraktijken te optimaliseren. En op zich is daar niets mis mee. Dat is namelijk hoe we leren. Dit wordt ook wel het horseless carriage syndrom genoemd: de eerste auto’s zagen eruit als een koets zonder paard, pas later ontdekten (lees: leerden) we dat een gemotoriseerde ‘koets’ heel anders vormgegeven moest worden. En er moesten eerst een hoop ongelukken gebeuren voordat we uiteindelijk pas 15 jaar later overeenstemming hadden bereikt over de verkeerregels. Daarom is het goed dat we naast het grijpen van kansen die AI als technologie te bieden heeft om een betere toekomst voor de mensheid te realiseren, tegelijkertijd stevige debatten voeren over ethiek, veiligheid, privacy en wat we wél en niet ermee willen. Kortom: we staan voor een grote uitdaging die we alleen maar aan kunnen gaan door zelf én met elkaar te blijven leren.
